Аб прадпрыемстве УНІТЭХПРАМ БДУ
Вучэбна-навукова-вытворчае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства са статусам навукова-тэхналагічнага парку, – УП «УНІТЭХПРАМ БДУ», было заснавана загадам рэктара БДУ 29 верасня 1999 года, для камерцыялізацыі перадавых распрацовак навукоўцаў універсітэта розных напрамкаў: ад малатанажнай хіміі, медыцынскіх распрацовак, да вылічальнай і аэракасмічнай тэхнікі.
Гісторыя станаўлення вядзе свой адлік з 1975 года, калі пры БДУ ім. У. І.Леніна было створана «Спецыяльнае канструктарска-тэхналагічнае бюро» з вопытнай вытворчасцю (СКТБ з АП пры БДУ ім.У. І. Леніна).
Наступным этапам развіцця стаў 1991 г. – бюро было пераўтворана ў навукова-вытворчую фірму «АУДЕ» (НПФ «АУДЕ»).
У 1993 г. на базе фірмы, загадам Мінадукацыі, быў створаны «Навукова-інжынерны цэнтр БДУ» (НІЦ БДУ), які ў 1998 г. пераўтварыўся ў «Вучэбна-навукова-вытворчае аб'яднанне БДУ» (УНВА БДУ), і праз год – у 1999 г., на яго аснове было створана вучэбна-навукова-вытворчае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «УНІТЭХПРАМ БДУ» (УП «УНІТЭХПРАМ БДУ»).
Вялікая роля ў арганізацыі, стварэнні і станаўленні прадпрыемства належыць кіраўніцтву БДУ, НДІ ФХП БДУ хімічнага факультэта і першаму дырэктару – доктару хімічных навук, прафесару Рахманько Яўгену Міхайлавічу, які кіраваў калектывам з 1999 па 2006 г. Яго працу працягнулі Шульга Павел Мікалаевіч, які ўзначальваў прадпрыемства з 2006 па 2013 г., Бычкоўскі Павел Міхайлавіч, які ўзначальваў прадпрыемства з 2013 па 2024 г., з мая 2024 года па цяперашні час калектывам кіруе Плашкоў Дзмітрый Іванавіч.
Прадпрыемства адным з першых укараніла ў працу навукоўцаў канцэпцыю: «ад навуковай ідэі да арганізацыі вытворчасці і выпуску інавацыйнай прадукцыі».
Развіццё службы інфармацыйна-вылічальных сістэм
На пачатковым этапе ў структуры прадпрыемства налічваліся 4 падраздзяленні, найбольш дасведчаным з якіх была «Служба інфармацыйна-вылічальных сістэм» – яна стала спадчыннікам аддзела №10 СКТБ з АП пры БДУ, створанага ў 1975 годзе. Нязменным кіраўніком падраздзялення з 1980 па 2014 г. з'яўляўся Крукаў А. І., пад кіраўніцтвам якога ў найбольш прадуктыўныя гады ў аддзеле працавалі да 30 супрацоўнікаў, некаторыя з іх былі адзначаны дзяржаўнымі прэміямі РБ.
З сярэдзіны 90-х гадоў служба інфармацыйна-вылічальных сістэм змяняе кірунак дзейнасці і факусуецца на распрацоўках і вырабе спецыялізаванай апаратуры і праграмнага забеспячэння для працы з патокамі лічбавай інфармацыі. Першым вынікам, распрацаваным сумесна з іншымі падраздзяленнямі БДУ, стала сістэма апрацоўкі палётнай інфармацыі «Дзвіна», якая ўжо ў пачатку 2000-х гадоў мадэрнізаваная да ўзроўню «Дзвіна М», а ў 2004 г. была прынята на ўзбраенне ў ВПС і войскі СПА РБ.
Сёння ў службе інфармацыйна-вылічальных сістэм, пад кіраўніцтвам ст.н.с. Ліпніцкага А. С., працуюць 2 штатных супрацоўніка, якія займаюцца распрацоўкай і вытворчасцю апаратных сродкаў перазапісу палётнай інфармацыі (ПІ) з бартавых назапашвальнікаў лятальных апаратаў у ЭВМ.
Вынікамі іх дзейнасці ўжо карыстаюцца больш за 10 краін свету: калектыў вырабіў і паставіў заказчыкам каля 120 камплектаў апаратуры перазапісу палётнай інфармацыі.
Цэнтр інфармацыйна вымяральных сістэм
Адным з першых на базе «УНІТЭХПРАМ БДУ» таксама быў створаны «Цэнтр інфармацыйна-вымяральных сістэм», у якасці навукова-вытворчага падраздзялення навуковай групы кафедры інфарматыкі факультэта радыёфізікі і электронікі, якая займалася вымяральнай электронікай, затым атрымала статус навукова-даследчай лабараторыі інфармацыйна-вымяральных сістэм. Ідэя цэнтра – давядзенне найбольш удалых распрацовак лабараторыі факультэта да гатовага прамысловага вырабу, засваенне іх у вытворчасці і прасоўванне прадукцыі на рынак.
Першым начальнікам цэнтра быў дацэнт кафедры інфарматыкі В. А. Чудоўскі (1999-2011). Яго справу працягнула цяперашні кіраўнік – старшы навуковы супрацоўнік А. В. Калачова.
На працягу мінулых больш за 20 гадоў у цэнтры былі асвоены ў вытворчасці і ўкаранёны ў розных навуковых, вытворчых і навучальных арганізацыях Рэспублікі Беларусь, краін СНД і далёкага замежжа больш за 60 тыпаў вымяральных сістэм навуковага, навучальнага, прамысловага, медыцынскага, транспартнага і аэракасмічнага прызначэння. Больш за 20 тыпаў вымяральных прыбораў, створаных у рамках дзяржаўных навукова-тэхнічных праграм, заказных і ініцыятыўных распрацовак, былі ўнесены ў дзяржаўныя рэестры сродкаў вымярэнняў Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі.
Вымяральныя прыборы, якія выпускаюцца на прадпрыемстве, з'яўляюцца пастаяннымі экспанатамі шматлікіх міжнародных і айчынных выстаў, імі заваявана некалькі дзясяткаў медалёў, дыпломаў і грамат. Выкананы некалькі дзясяткаў міжнародных кантрактаў на пастаўку вымяральных прыбораў. Шырокую вядомасць атрымалі кампутарныя вымяральныя сістэмы лічбавай асцылаграфіі сямейства «BORDO», шматфункцыянальныя вымяральныя комплексы «УНИПРО», «ВОЛМА», «Alma Meter», «Alma Meter – 2» (дыплом I ступені, залаты медаль у намінацыі «Лепшы інавацыйны праект (распрацоўка) у вобласці: прыборабудаванне, айчынная элементная база, кампутары і камплектуючыя», HI-TECH, Санкт-Пецярбург, 2020), сістэмы маніторынгу транспарту сямейства «АГЕНТ», сувенірныя электронныя вырабы, электронныя вузлы малых касмічных апаратаў, медыцынская тэхніка: спіраметрыя «МАС-1-А» і «МАС-1-ПК»; медыцынская ўстаноўка «Птич М».
Важная дата у гісторыі цэнтра і ў гісторыі БДУ – адкрыццё ў 2020 г. пляцоўкі прататыпавання і дробнасерыйнай вытворчасці радыёэлектроннай апаратуры.
Супрацоўнікі цэнтру атрымалі магчымасць аператыўна вырабляць макетныя ўзоры карпусных дэталяў прыбораў, датчыкаў і аснасткі эксперыментальных установак, іх дробнасерыйную вытворчасць, маркіроўку і гравіроўку. Пляцоўка дазваляе праводзіць наладу электронных прылад і модуляў, выхадны тэхналагічны і метралагічны кантроль іх параметраў, вырабляць паўаўтаматычны і ручны мантаж (пайка) электронных кампанентаў на друкаваныя платы.
Пляцоўка была створана пры фінансавай падтрымцы рэспубліканскага цэнтралізаванага інавацыйнага фонду РБ, інавацыйнага фонду Мінгарвыканкама і ўласных сродкаў «УНІТЭХПРАМ БДУ», у рамках выканання інавацыйнага мерапрыемства па развіцці матэрыяльна-тэхнічнай базы.
Асаблівасцю новай пляцоўкі з'яўляецца яе арыентацыя на радыёфізічны навукова-вучэбна-вытворчы кластар БДУ, які паспяхова працуе на працягу больш за 20 год, забяспечвае практычнае ўзаемадзеянне і эфектыўнае спалучэнне ведаў і вопыту навуковых супрацоўнікаў і выкладчыкаў факультэту радыёфізікі і камп'ютарных тэхналогій, і НДІ прыкладных фізічных праблем БДУ.
Стварэнне медыцынскіх і лекавых вытворчасцей
Адначасова з загадам аб стварэнні «УНІТЭХПРАМ БДУ», – 30 верасня 1999 года, была заснавана «Служба малатанажнай хіміі», задача якой – вытворчасць вырабаў медыцынскага прызначэння. Сёння распрацоўкамі калектыву карыстаюцца як айчынныя, так і замежныя лабараторыі: адным з паспяховых вынікаў стала стварэнне высокаэфектыўнага набору рэагентаў для афарбоўкі мазкоў крыві «Эозин-метиленовый синий для автоматитческих систем», распрацаваны для прыбораў па афарбоўцы мазкоў крыві тыпу «Hemo – Tek», і для гематалагічных аналізатараў «Hemacomp – 10».
Распрацоўкі ў медыцынскай галіне паказалі актуальнасць і запатрабаванасць развіцця лекавага накірунку – 1 красавіка 2009 года была заснавана «Служба лекавых сродкаў», дзеля ўкаранення сумесных распрацовак лабараторыі хіміі поліцукрыдаў НДІ ФХП БДУ, «РНПЦ неўралогіі і нейрахірургіі» і «РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі ім. М. М. Аляксандрава».
Ля вытокаў стварэння службы стаялі супрацоўнікі НДІ ФХП БДУ: к. х. н., дацэнт Бычкоўскі Павел Міхайлавіч, загадчыца лабараторыі поліцукрыдаў, к. х. н., дацэнт Юркштовіч Таццяна Лукінічна і навуковы супрацоўнік Бяляеў Сяргей Аляксандравіч. На момант стварэння распрацоўкамі лекавых сродкаў займаліся 2 асноўных супрацоўніка і 5 сумяшчальнікаў.
Адным з самых галоўных стаў праект Дзяржаўнай праграмы інавацыйнага развіцця Рэспублікі Беларусь «Стварэнне малатанажнай вытворчасці фармацэўтычных субстанцый для атрымання проціпухлінных, кардыётропных і іншых лекавых сродкаў, якія адпавядаюць стандартам GMP на базе арганізацый Мінадукацыі» (2013-2015 гг.). Дзякуючы фінансавай падтрымцы інавацыйных фондаў Мінгарвыканкама, Міністэрства адукацыі, Міністэрства аховы здароўя і ўласных сродкаў прадпрыемства, навукоўцы паспяхова распрацавалі высокаэфектыўныя прэпараты, наладзілі вытворчасць па поўным цыкле і ў 2016 г. атрымалі сертыфікат адпаведнасці вытворчасці прадукцыі GMP.
Сёння медыцынскае і лекавае вытворчасці з'яўляюцца візітнай карткай «УНІТЭХПРАМ БДУ», а прадукцыя, якая вырабляецца, і яе шырокая патэнтная абарона прадстаўляюць Беларусь на міжнароднай арэне. Сумесна з лабараторыяй хіміі палімераў НДІ ФХП БДУ наладжана вытворчасць арыгінальных і генерычных фармацэўтычных субстанцый «Темозоломид», «Проспидия хлорид», «Проспиделонг», «Темодекс», «Нитаргал» і арыгінальных проціпухлінных лекавых прэпаратаў «Цисплацел», «Темодекс», «Проспиделонг» для лакальнай хіміятэрапіі.
Арыгінальны лекавы прэпарат «Темодекс» для лакальнай хіміятэрапіі пухлін галаўнога мозгу атрымаў у Еўропе статус арфанасці – статус фармацэўтычнага сродку, які распрацаваны для лячэння рэдкіх захворванняў; мае патэнтавую абарону ў краінах Еўропы, ЗША, Індыі, Кітаі, краінах ЕАЭС.
Лекавы прэпарат «Цисплацел» дазваляе павялічыць працягласць жыцця і працягласць безрэцыдывага перыяду пры лячэнні пухлін галаўнога мозгу, хрыбетніка і органаў галавы і шыі.
Сёння калектывы «Службы лекавых сродкаў» і лабараторыі хіміі поліцукрыдаў НДІ ФХП БДУ рэалізуюць праект па Дзяржаўнай праграме інавацыйнага развіцця «Арганізацыя вытворчасці арыгінальных біярэзарбаваных паліфункцыянальных лекавых прэпаратаў» у адпаведнасці з патрабаваннямі GMP (2019-2022).
Навукова вытворчы цэнтр харчовых тэхналогій
Важным напрамкам у рэалізацыі навуковых ініцыятыў па паляпшэнню вытворчасцяў і падтрыманню здароўя насельніцтва з'яўляецца «Навукова вытворчы цэнтр харчовых тэхналогій», задача якога з момнту стварэння – распрацоўка і вытворчасць інгрэдыентаў для харчовай галіны: тэхналагічных і абагачальных дадаткаў, вітамінна-мінеральных комплексаў, безглютенавых сумесяў для хлебапякарнай прамысловасці, фітасоляў, сухіх прыправаў, кампазіцый для напояў, сродкі змазкі хлебапякарных формаў, ўгнаенні.
Навукова-вытворчы цэнтр харчовых тэхналогій быў арганізаваны на базе распрацовак кафедры фізічнай хіміі БДУ ў 1999 г. Ля вытокаў стварэння цэнтра стаялі Мадзіеўская Таццяна Афанасьеўна, к. х. н., Гусеў Яўген Аляксандравіч, к. х. н., Далідовіч Сяргей Уладзіміравіч, к. х. н.
Колькасць калектыву вар'іравалася ад 2 да 40 чалавек і аб'ядноўвала хімікаў, біёлагаў, фізікаў, матэматыкаў і тэхнолагаў. З моманту заснавання цэнтрам кіруе Мадзіеўская Таццяна Афанасьеўна, пад кіраўніцтвам якой у цяперашні час працуе 9 спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй, якія маюць практычны досвед працы ў галіне навукі і вытворчасці, сярод якіх 3 к. х. н.
Стартам працы цэнтра было стварэнне тэхналогіі вырабу пераксіду кальцыя, прызначанага для прымянення ў якасці монапаляпшальніка для хлебапякарнай прамысловасці. У гэты ж час пачаліся даследаванні па стварэнні і вытворчасці комплексных айчынных паляпшальнікаў для хлебабулачных і кандытарскіх вырабаў, прызначаных для карэкцыі мукі з паніжанымі хлебапякарнымі ўласцівасцямі. Былі распрацаваны першыя 12 найменняў серый «Плисса», «Кедр», «Славянка», а таксама водарастваральныя паляпшальнікі «Орфей-2» і «Кедр-аква».
Праца вядзецца па прынцыпе поўнага інавацыйнага цыклу, які ўключае пастаноўку праблемы, распрацоўку складаў харчовых кампанентаў, даследаванне іх фізіка-хімічных, тэхналагічных, механічных характарыстык, распрацоўку і зацвярджэнне поўнага пакету нарматыўна-тэхналагічнай дакументацыі, арганізацыю вытворчасці харчовых дабавак.
Цэнтр харчовых тэхналогій актыўна супрацоўнічае з іншымі падраздзяленнямі БДУ і Нацыянальнай акадэміей навук Беларусі. Такі саюз забяспечвае запатрабаваную пастаноўку задачы, правядзенне комплексных даследаванняў кампазіцый, а таксама лабараторныя і вытворчыя выпечкі, якія дазваляюць ацаніць тэхналагічныя характарыстыкі кампазіцый, распрацаваць рэкамендацыі па іх выкарыстанні і рэцэптуры на гатовыя вырабы, а таксама рэалізаваць складаныя кааператыўныя праекты.
У пераліку распрацовак навукоўцаў ужо больш за 200 найменняў, якія былі шырока прадстаўлены на міжнароднай арэне, у тым ліку на нацыянальных выставах Беларусі, у гарадах Расіі, Літве, Украіне, Малдове, Польшчы, Ліване, Сербіі, Кітаі, В'етнаме, дзе былі адзначаны 13 дыпломамі I ступені з уручэннем залатых медалёў.
На сённяшні дзень навукоўцы цэнтра распрацавалі высокаэфектыўныя тэхналагічныя і абагачальныя дадаткі, асвоеныя ў айчынных вытворчасцях, у тым ліку комплексы для цяжарных і кормячых жанчын, вітамінныя комплексы для харчавання школьнікаў, сумесі рэзка-араматычныя, прыправы сухія, фітасолі харчовыя, сумесі для людзей з парушэннем бялковага абмену, кампазіцыі для карэкцыі вугляводнага абмену.
Адной з візітных картак цэнтра з'яўляецца распрацоўка дыетычнай фітасолі з паніжаным утрыманнем хлорыстага натрыю серыі «Универсум», якая атрымала Еўразійскі патэнт (2017 г.), прызначана для замены паваранай солі і дазваляе зменшыць яе спажыванне і знізіць рызыкі развіцця артэрыяльнай гіпертэнзіі і іншых хвароб сістэмы кровазвароту.
Да 100-гадовага юбілею БДУ калектыў цэнтра распрацаваў серыю сумесяў рэзка-араматычных – «Времена года», прызначаных для прамысловага прымянення пры вытворчасці розных відаў харчовай прадукцыі, для паляпшэння іх арганалептычных паказчыкаў і падаўжэння тэрмінаў прыдатнасці.
«УНІТЭХПРАМ БДУ»: СУЧАСНЫЕ ДНІ
У цяперашні час прадпрыемства прымае актыўны ўдзел у рэалізацыі інавацыйных праектаў у ДПІР і рэалізуе інавацыйныя мерапрыемствы па развіцці матэрыяльна-тэхнічнай базы навукова-тэхналагічнага парка. Выконвае шэраг заданняў у ДПНД, ДП, НТП і іншых праграмах. Распрацоўкі праходзяць поўны інавацыйны цыкл: ад фармулёўкі тэхнічнага задання да серыйнай вытворчасці, якая адносіцца да 4-6 тэхналагічных укладаў. Актыўна развіваецца накірунак тэхналагічнага парку, задача якога – аказанне падтрымкі рэзідэнтам тэхнапарку: на дадзены момант у яго ўваходзяць 6 рэзідэнтаў.
«Унітэхпрам БДУ» мае статус навукова-тэхналагічнага парку, ліцэнзію на права ажыццяўлення фармацэўтычнай дзейнасці, дазвол на прымяненне знака адпаведнасці сістэмы добраахвотнай сертыфікацыі «Міжнародныя сістэмы менеджменту якасці». З 2017 года прадпрыемства ўваходзіць у склад холдынгу па вытворчасці фармацэўтычнай прадукцыі «Белфармпром». З 2019 – з'яўляецца сапраўдным членам Беларускай гандлёва-прамысловай палаты.
Супрацоўнікі «УНІТЭХПРАМ БДУ» за апошнія гады (2016-2020 гг.) прынялі ўдзел у 166 рэспубліканскіх і міжнародных выставах навукова-тэхнічнай прадукцыі. Іх распрацоўкі ўзнагароджаны 2 спецыяльнымі прызамі, 21 залатым, 14 сярэбранымі і 1 бронзавым медалямі, дыпломамі міжнародных спецыялізаваных выстаў, салонаў інавацый і інвестыцый.
Калектыў «УНІТЭХПРАМ БДУ» – гэта высокакваліфікаваныя спецыялісты, якія маюць практычны досвед працы ў распрацоўцы і вытворчасці навукаёмістай прадукцыі (48 чалавек, з іх 8 – кандыдаты навук). Многія супрацоўнікі маюць узнагароды міністэрстваў і ведамстваў, калектыў прадпрыемства ўзнагароджаны падзякай старшыні Мінгарвыканкаму, Дыпломам III ступені БДУ, Ганаровай граматай Дзяржаўнага камітэту па навуцы і тэхналогіях, Ганаровай граматай Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь.
Восем супрацоўнікаў ганараваны званнем «Заслужаны работнік БДУ», пяць – адзначаны «Дошка Гонару БДУ», два супрацоўніка узнагароджаны «Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь» (Мадзіеўская Т. А., Бычкоўскі П. М.), аднаму прысвоена ганаровае званне «Мінчанін года» (Бычкоўскі П. М.).
Пятнатцаць супрацоунiкаў за шматгадовую добрасумленную працу, вялiкi асабiсты ўклад у развiцце БДУ i ў сувязi са 100-годдзем з дня заснавання Беларускага дзяржаўнага ўнiверсiтэта ўзнагароджаны нагрудным знакам «100 год БДУ».
Аўтары:
Бычкоўскі Павел Міхайлавіч
Дырэктар УП «УНІТЭХПРАМ БДУ», кандыдат хімічных навук, дацэнт
Давыдзік Аляксандр Сяргеевіч
Старшы выкладчык кафедры тэлебачання і радыёвяшчання факультэта журналістыкі БДУ.
